Zdzisław Marciniak

Zdzisław Marciniak urodził się 10 kwietnia 1918 roku w Warszawie. Po ukończeniu w roku 1936 Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego i zdaniu egzaminu konkursowego rozpoczął studia na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej. Przerwane wojną studia ukończył w trybie tajnego nauczania. Dzięki temu zaraz po reaktywowaniu  Politechniki Warszawskiej w roku 1945 uzyskał dyplom inżyniera mechanika.

Przez pierwsze 17 lat (1939-1956) pracował jako technolog i konstruktor tłoczników początkowo w fabryce swego ojca, produkującej oprawy oświetleniowe, a następnie w założonym wspólnie z bratem prywatnym zakładzie, produkującym iskrowniki do motopomp. Od 1947 roku pracował w Centrum Badawczo-Konstrukcyjnym CBK Pras i Młotów jako kierownik działu automatyzacji. Konstruował tam tłoczniki oraz maszyny do obróbki plastycznej. Uzyskane doświadczenie i wiedzę zawarł w książce ,,Konstrukcja wykrojników” – pierwszej na książce na ten temat wydanej w Polsce.

Aby lepiej zrozumieć zjawiska występujące w procesach plastycznego kształtowania metali, studiował podstawy teorii plastycznego płynięcia, będącej podstawą procesów obróbki plastycznej. W roku 1951 opublikował rozprawę naukową na temat geometrycznej interpretacji związków wynikających z teorii plastycznego płynięcia w układzie trzech osi współrzędnych, tworzących ze sobą kąty 120^o. Publikacje te spotkały się z uznaniem i zainteresowaniem środowiska naukowego. Profesor W. Olszak, członek Polskiej Akademii Nauk, zakwalifikował pracę ówczesnego inż. Marciniaka do opublikowania w biuletynie PAN oraz zaproponował zatrudnienie w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki. Profesor Tadeusz Pełczyński zlecił mu prowadzenie wykładów z technologii plastycznego kształtowania i maszyn do obróbki plastycznej a następnie zaproponował przejście do organizowanej przez siebie Katedry Obróbki Plastycznej na Wydzia1e Technologicznym Politechniki Warszawskiej. Na tym wydziale profesor Zdzisław Marciniak pracował nieprzerwanie od roku 1956 do przejścia na emeryturę w roku 1988. W tym czasie obronił pracę doktorską, habilitacyjną, uzyskał tytuł profesora i kolejno pełnił funkcję kierownika Zakładu Obróbki Plastycznej, dyrektora Instytutu Technologii Bezwiórowych oraz (w latach 1981-1984) prorektora ds. nauki Politechniki Warszawskiej. Był współtwórcą nowych metod nauczania technologii oraz szkoły naukowej obróbki plastycznej. Jego wykładów wysłuchało ponad 1000 studentów. Był Promotorem 16 przewodów doktorskich.

Funkcje pełnione przez prof. Marciniaka:

• Kierownik Zakładu Obróbki Plastycznej;
• Dyrektor Instytutu Technologii Bezwiórowych Politechniki Warszawskiej;
• Prorektor ds. nauki Politechniki Warszawskiej;
• Członek PAN;
• Przewodniczący Komitetu Budowy Maszyn PAN;
• Przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Obróbki Plastycznej oraz CBK Pras i Młotów;
• Twórca nowych metod plastycznego kształtowania metali.

Profesor Zdzisław Marciniak uczestniczył i uczestniczy również w działalności środowiska naukowego i inżynierskiego. Jako aktywny członek Stowarzyszenia inżynierów i Techników Mechaników Polskich SIMP jest redaktorem działowym czasopisma „Mechanik”, członkiem zarządu Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, przewodniczącym Rady Naukowej Instytutu Obróbki Plastycznej oraz CBK Pras i Młotów.

Tematem naukowych prac profesora Zdzisława Marciniaka są problemy związane z technologią plastycznego kształtowania metali, a w szczególności: mechanika procesów tłoczenia blach, odkształcenia graniczne (utrata stateczności, utrata spójności), plastyczne właściwości metali, obróbka w podwyższonej temperaturze, własności użytkowe wytłoczek i wyprasek, obciążenia narzędzi do obróbki plastycznej.

Wynikiem tej działalności jest ponad 80 artykułów, opublikowanych w krajowych i zagranicznych periodykach naukowych oraz 6 książek (dwie w języku angielskim). Książka ,,Mechanika procesów tłoczenia blach” była w literaturze światowej pierwszą książką, w której wykorzystano aparat matematyczny teorii plastycznego płynięcia do analizy kilkunastu, najważniejszych operacji plastycznego kształtowania blach. Była również wydana w języku czeskim i rumuńskim. W wersji zmodyfikowanej, z udziałem profesora J.L. Duncana wydana została w języku angielskim pod tytułem ,,Mechanics of Sheet Metal Forming”. Jest ona podstawowym podręcznikiem na kursach prowadzonych przez profesora J.L. Duncana i jego współpracowników w USA, Kanadzie, Chinach, Japonii i Nowej Zelandii.

Zaproponowana przez profesora Zdzisława Marciniaka metoda wyznaczania krzywej odkształceń granicznych blachy poddanej dwuosiowemu rozciąganiu jest obecnie powszechnie stosowana i wielokrotnie cytowana. Polega ona na teoretycznej analizie procesu formowania się bruzdy po utracie stateczności procesu odkształcania, co wymaga numerycznego rozwiązania układu równań różniczkowych. W roku 1963 było to jedno z pierwszych zastosowań symulacji komputerowej do analizy procesów plastycznego odkształcania. Metoda ta została nazwana ,,M-K method” od. nazwisk jej twórców: Marciniaka i Kuczyńskiego, który doświadczalnie zweryfikował jej poprawność. Omówienie tej metody znalazło się w wielu podręcznikach akademickich zagranicznych uniwersytetów.

Wynikiem równolegle prowadzonej działalności inżynierskiej są między innymi: nowe metody plastycznego kształtowania metali, np. prasowanie wahającą matrycą (tytuł Mistrza Techniki), kształtowanie wałków wielowypustowych i kół zębatych, zmniejszanie średnicy wałków za pomocą dwóch szczęk krążących po torach kołowych, kształtowanie tłokowych pierścieni sprężystych, a także nowe metody wyznaczania plastycznych właściwości metali, np. wyznaczanie zdolności do umocnienia i odkształcenia przy ścinaniu metodą skręcania w płaszczyźnie blachy, wyznaczanie zależności moment-krzywizna metodą gięcia na zrywarce, wyznaczanie granicznego odkształcenia przez rozciąganie blachy.

Naukowe i techniczne osiągnięcia profesor  Zdzisława Marciniaka znalazły uznanie środowiska, o czym świadczą następujące fakty: wybór na członka Polskiej Akademii Nauk i powierzenie funkcji przewodniczącego Komitetu Budowy Maszyn PAN, przyznanie godności ,,członka honorowego” przez SIMP oraz Japońskie Stowarzyszenie Inżynierów, doktorat honoris causa nadany przez Politechnikę Warszawską, dwukrotne przyznanie tytułu Mistrza Techniki, uhonorowanie w wysokimi odznaczeniami państwowymi oraz naukową nagrodą przyznaną przez Premiera Rzeczpospolitej Polskiej.

Profesor Zdzisław Marciniak uczestniczy również aktywnie w międzynarodowej współpracy naukowej. Jest członkiem międzynarodowych stowarzyszeń naukowych (International Institution for Engineering Research CIRP, International Cold Forging Group ICFG, International Deep Drowing Research Group IDDRG) oraz członkiem kolegiów redakcyjnych dwóch zagranicznych czasopism naukowych. Powszechnie uważany jest za jednego z twórców nauki o procesach plastycznego kształtowania metali. Znalazł się w gronie pięciu najwybitniejszych uczonych, którzy jako goście honorowi zostali zaproszeni do Columbus (USA) na kongres organizowany przez międzynarodowe stowarzyszenie technologów obróbki plastycznej. Innym świadectwem uznania są liczne zaproszenia zagranicznych uniwersytetów do wygłoszenia cyklu wykładów na temat swych plac.

Wizyty takie, będąc początkiem stałej współpracy naukowej złożył profesor Zdzisław Marciniak w następujących ośrodkach badawczych: Uniwersytecie Lyngby (Dania) – dwukrotnie; Uniwersytecie w Otaniemi (Finlandia), Uniwersytecie w Metzu (Francja); Uniwersytecie TZING-HUA w Pekinie (Chiny), Uniwersytecie w Harbinie (Chiny). Instytucie RIKEN w Tokyo (Japonia), Uniwersytecie Mc. Master w Hamilton (Kanada), General Motors Research Center Warren (USA), Uniwersytecie  Porto Alegre (Brazylia).

Żródło: „Biogram profesorów, docentów i doktorów habilitowanych Wydziału Inżynierii Produkcji”, dawniej istniejącego pod nazwą Wydział Mechaniczny Technologiczny. Książka wydana przez Oficynę Wydawniczą PW w 2003 r. VIP 50 lat Działalności, s. 107-109.