Prezentacja działalności naukowej Jolanty Wilsz

Podczas pracy na Politechnice Częstochowskiej (w latach 1968-1990) moja działalność naukowa koncentrowała się głównie na zagadnieniach technicznych. Wieloletnie, liczne i bliskie kontakty z przedsiębiorstwami (najważniejsze z wdrożonych w przemyśle opracowań zamieściłam w punkcie 1 wykazu osiągnięć naukowo-badawczych zastosowanych w praktyce) utwierdziły mnie w przekonaniu, że nawet najlepsze rozwiązania techniczne nie muszą przynieść oczekiwanego efektu z powodu problemów związanych z czynnikiem ludzkim. Ze względu na dużą zawodność systemu człowiek – urządzenie techniczne podjęłam badania tego systemu. Chociaż technicy wiedzą w zasadzie wszystko o podsystemie urządzenie techniczne, gdyż sami go projektują i wykonują – stosując wytworzone przez siebie materiały, to jednak system, w którym człowiek współdziała z tym urządzeniem cechuje duży stopień nieprzewidywalności, wynikający z niedostatecznej znajomości podsystemu człowiek. Podwyższenie stopnia przewidywalności systemu człowiek – urządzenie techniczne, zwiększające niezawodność jego funkcjonowania, jest więc możliwe głównie dzięki lepszemu poznaniu podsystemu człowiek, jego właściwości i mechanizmów funkcjonowania. Moje prace z tamtego okresu dotyczące systemu człowiek – urządzenie techniczne były wynikiem współpracy z Sekcją Podstaw Eksploatacji Komitetu Budowy Maszyn PAN, z Instytutem Maszyn Roboczych Politechniki Poznańskiej oraz z Polskim Towarzystwem Cybernetycznym. Specjaliści z wymienionych jednostek naukowych, dążący do zwiększenia stopnia niezawodności systemu człowiek – urządzenie techniczne wielokrotnie zapraszali do współpracy humanistów, głównie psychologów. Wobec braku pozytywnych efektów tej współpracy, braku „wspólnego języka” zwrócili się do mnie, jako przedstawiciela nauk ścisłych, mówiącego o człowieka tym samym co oni – językiem systemowym, z propozycją współpracy. Zaowocowała ona wieloma publikacjami i wystąpieniami konferencyjnymi (m.in.: 1.28, 1.31, 1.33, 1.36, 2.15, 2.19, 2.25, 2.26) [1].

Za oryginalny wkład do nauki uważam prace z tego okresu znajdujące się na pograniczu techniki i humanistyki, dotyczące eksploatacji systemów socjotechnicznych, a więc zagadnień związanych z funkcjonowaniem systemu człowiek – urządzenie techniczne, szczególnie opracowania zawierające analizę przewidywalności tego systemu w zakresie reagowania człowieka na bodźce docierające z otoczenia oraz na komunikaty dochodzące od podsystemu urządzenie techniczne, a także opracowania prezentujące sposób określania przewidywalności tego systemu oraz zawierające analizę obiegów korelacyjnych człowieka i urządzenia technicznego, wówczas, gdy podsystemy te są ze sobą sprzężone.

Ponieważ w dziedzinie techniki: podejście systemowe, analiza i metody systemowe oraz najnowsze koncepcje cybernetyczne obowiązywały wszystkich naukowców – na bieżąco prowadziłam badania literaturowe na ten temat. Wówczas natrafiłam na koncepcje i teorie możliwe do zastosowania w naukach humanistycznych w odniesieniu do człowieka i jego funkcjonowania. Koncepcje te i teorie, jako, że zawierają twierdzenia i ich poprawnie przeprowadzone dowody, gwarantują prawidłowość dalszego postępowania badawczego. Zaczęłam je stosować, jako skuteczne narzędzie pomagające w rozwiązaniu problemów człowieka w różnych obszarach działalności, między innymi w procesie pracy, w zarządzaniu i w edukacji. 

Ze względu na fakt, że niezmiernie ważne dla efektywnego funkcjonowania przedsiębiorstw produkcyjnych jest prawidłowe zarządzanie, w okresie zatrudnienia na Politechnice zajęłam się, między innymi takimi zagadnieniami jak: znaczenie homeostazy w zarządzaniu, funkcjonowanie człowieka w przedsiębiorstwie i pełnione przez niego role, organizowanie zespołów pracowniczych oraz rozwiązywanie problemów kadrowych (1.18, 1.27, 1.28, 1.30, 1.37, 1.40, 1.54, 1.56, 2.5, 2.19, 2.20, 2.22, 2.24, 2.28, 2.31, 2.33). Wyniki studiów teoretycznych dotyczących zarządzania zasobami ludzkimi zaprezentowałam w monografii wydanej w 1990 roku zatytułowanej: Funkcje względnie stałych właściwości sterowniczych człowieka w zarządzaniu (1.54). Znaczeniu cech osobowości uczniów w procesie kształcenia, które pełnią funkcje właściwości sterowniczych poświęciłam monografię pod tytułem: Znaczenie niekształtowalnych cech osobowości człowieka w procesie kształcenia przedzawodowego  (1.55). W kolejnej monografii wydanej na przełomie 1996 i 1997 roku zatytułowanej: Mechanizmy samoregulacji w systemie kształcenia (1.56), omówiłam w aspekcie samoregulacji najważniejsze problemy występujące w procesie kształcenia, przede wszystkim indywidualizację i rozwój uczniów w tym procesie.

Kolejnym nurtem moich zainteresowań były problemy nauki i naukowców oraz struktury społeczeństwa, prace z tego zakresu opublikowałam między innymi w miesięczniku „Życie Szkoły Wyższej” (1.34, 1.35) oraz w kwartalniku naukowym „Postępy Cybernetyki” (1.25, 1.26, 1.32), zagadnienia te referowałam również na konferencjach (2.1, 2.4, 2.6, 2.10, 2.35).

Już wówczas zainteresowania naukowe koncentrowałam na procesach edukacyjnych, dzięki którym przyszli pracownicy mogą uzyskać odpowiednie przygotowanie do pracy. Stosując podejście systemowe zajęłam się analizą problemów pojawiających się w tych procesach.  Na ten temat do 1990 roku opublikowałam 8 artykułów (1.19, 1.20, 1.21, 1.23, 1.29, 1.35, 1.38, 1.41) oraz na 9 konferencjach wygłaszałam referaty (2.8, 2.9, 2.12, 2.16, 2.21, 2.27, 2.29, 2.30, 2.33).

W latach od 1987 do 1992 brałam udział w pracach różnych gremiów, dotyczących czynnika ludzkiego, wiązało się to z uczestnictwem w:

• seminariach Sekcji Podstaw Eksploatacji Komitetu Budowy Maszyn PAN w Warszawie, w trakcie których kilkakrotnie referowałam problemy czynnika ludzkiego w systemie człowiek – maszyna;
• pracach Fundacji Rozwoju Eksploatacji Systemów Technicznych. W ramach jej działalności kierowałam tematem: „Psychosocjologiczne uwarunkowania rozwoju regionu z punktu widzenia zachodzących przemian społeczno-gospodarczych”, który był jednym z piętnastu tematów problemu badawczego: „Modelowanie procesów społeczno-polityczno-gospodarczych w obszarze samorządności lokalnej oraz systemów działania samorządów terytorialnych w warunkach społecznych procesów adaptacyjnych i zmian ustrojowych państwa” – temat ten referowałam na X Warszawskim Sympozjum Cybernetyki (2.36);
• zebraniach naukowych Sekcji Metodologii Projektowania Polskiego Towarzystwa Cybernetycznego, działającej przy Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie – efektem była publikacja w „Zagadnieniach Eksploatacji Maszyn”, kwartalniku naukowym Komitetu Budowy Maszyn PAN (1.33);
• pracach Sekcji Psychocybernetycznej i Sekcji Socjocybernetycznej Polskiego Towarzystwa Cybernetycznego w Warszawie – efektem były publikacje w „Postępach Cybernetyki”, kwartalniku naukowym Polskiego Towarzystwa Cybernetycznego (1.19, 1.25, 1.26, 1.32);
• seminariach Socjologów Pracy organizowanych przez Instytut Filozofii i Socjologii PAN oraz Sekcję Socjologii Pracy Polskiego Towarzystwa Socjologicznego w Warszawie – efektem były publikacje w „Humanizacji Pracy”, dwumiesięczniku Instytut Filozofii i Socjologii PAN (1.18, 1.39, 1.43);
• pracach naukowych i studialnych Fundacji Twórczej Aktywności Człowieka im. prof. Mariana Mazura, byłam członkiem rady naukowej tej Fundacji – efektem była nieopublikowana monografia pt.: „Dążenia ludzkie a cybernetyczne parametry charakteru”, którą referowałam na zebraniu Fundacji oraz na Sympozjum Polskiego Towarzystwa Cybernetycznego (2.17).

Rozprawa habilitacyjna pt.: „Struktura, treść i funkcje stałych indywidualnych cech osobowości uczniów w procesie nauczania i wychowania przedzawodowego” (tytuł
w oryginale: „Структура, змiст i функцiї сталих iндивiдуальних якостей учня у процесi допрофесiйного навчання i виховання”), której obrona odbyła się w Instytucie Pedagogiki i Psychologii Kształcenia Zawodowego Akademii Nauk Pedagogicznych Ukrainy w Kijowie w 1997 roku, zapoczątkowała moją współpracę z naukowcami i instytucjami naukowymi Ukrainy, dla których podejście systemowe do rozwiązywanych problemów jest niekwestionowanym przez nikogo wymogiem i warunkiem, zarówno w pracach doktorskich, jak i habilitacyjnych z dziedziny nauk humanistycznych, w przeciwieństwie do polskich naukowców z tej dziedziny, których zdecydowana większość nie uznaje tego podejścia (formy i zakres tej współpracy udokumentowałam w załączniku zawierającym informacje o współpracy z instytucjami, organizacjami i towarzystwami naukowymi w kraju i za granicą).

Od chwili rozpoczęcia  w 1990 roku pracy w uczelni humanistycznej (Wyższej Szkole Pedagogicznej w Częstochowie, przekształconej w 2004 roku w Akademię im. Jana Długosza) głównymi obszarami moich zainteresowań naukowych w dziedzinie nauk humanistycznych są procesy: edukacyjny, pracy i poradnictwa zawodowego. Badania teoretyczne tych procesów mają charakter studiów interdyscyplinarnych, opierających się między innymi na wiedzy z dziedziny: pedagogiki, psychologii, socjologii, zarządzania, cybernetyki.

Mój dorobek naukowy z dziedziny nauk humanistycznych obejmuje łącznie 4 monografie, 250 publikacji, 19 prac pod redakcją i współredakcją, udział w 154  konferencjach naukowych:

• do czasu uzyskania stopnia dra hab.: 40 artykułów, 3 monografie,, udział w 50 konferencjach naukowych;
• po uzyskaniu stopnia dra hab.: 210 publikacji, 19 prac pod redakcją i współredakcją, w tym 15 tomów „Rocznika Polsko-Ukraińskiego”, monografia „Teoria pracy”, udział w 104 konferencjach naukowych.

Badania dotyczące  czynnika ludzkiego w zarządzaniu przedstawiłam w opracowaniach dotyczących między innymi:

• funkcjonowania człowieka w zarządzaniu oraz funkcji jego właściwości sterowniczych w zarządzaniu (1.27, 1.28, 1.54, 2.19, 2.20, 2.40, 1.147, 1.196. 1.205);
• kapitału ludzkiego i kapitału intelektualnego (1.243, 1.249, 1.251, 2.132, 2.139, 2.144);
• osobowości menedżerów  (1.174, 1.211, 2.101, 1.259, 2.147, 2.151);
• roli właściwości sterowniczych człowieka przy rozwiązywaniu problemów kadrowych (1.18, 2.5, 1.103);
• zastosowania metod systemowych w zarządzaniu (1.30, 1.33, 2.22, 2.24, 1.81);
• zarządzania systemem człowiek – technika (1.33, 1.36, 2.26, 1.127, 1.150);
• zarządzania systemami edukacyjnymi (1.38, 2.29, 1.86, 1.123, 1.126, 1.222, 1.254, 2.78);
• znaczenia homeostazy w zarządzaniu (1.40, 1.56, 1.62, 1.64, 1.70, 1.117, 1.215);
• zarządzanie w sytuacjach kryzysowych (1.247, 1. 259, 1.260, 1.261)

Badania z zakresu  pedagogiki pracy przedstawiłam w opracowaniach dotyczących między innymi:

• koncepcji stałych indywidualnych cech osobowości pełniących funkcje predyspozycji zawodowych (1.60, 1.69, 1.81, 1.109, 1.262);
• wyboru zawodu oraz doboru pracowników do realizacji określonych zadań ze względu na wartości ich stałych indywidualnych cech osobowości (1.31, 1.52, 1.67, 1.71, 1.72, 1.91, 1.103, 1.109, 1.113, 1.114, 1.137, 1.149, 1.152, 1.163, 1.182, 1.201, 1.208, 1.230, 1.262, 2.25, 2.63, 2.74, 2.88, 2.93, 2.107, 2.122, 2.130, 2.151);
• tworzenia modeli osobowości zawodowej dla różnych zawodów w kontekście koncepcji stałych indywidualnych cech osobowości (1.172, 1.174, 1.176, 1.224, 1.262, 2.147, 2.151);
• optymalnego funkcjonowania zawodowego człowieka (1.110, 1.147, 1.205, 1.218, 1.230, 1.262, 2.40, 2.42);
• analizy procesu pracy w kontekście samoregulacji i organizacji (1.39, 1.40, 1.64, 1.70, 1.117, 1.194, 1.215, 1.234, 1.262, 2.28, 2.31, 2.102);
• samosterowności człowieka w procesie pracy (1.147, 1.148, 1.205, 1.262, 2.86, 2.87);
• zaspokajania potrzeb sterowniczych pracowników w procesie pracy (1.177, 1.197,  1.202, 1.214, 1.262, 2.94, 2.116);
• aktywności i przedsiębiorczości człowieka w procesie pracy (1.159, 1.166, 1.167, 1.179, 1.194, 1.230, 1.262, 2.92, 2.102);
• komunikowania się w procesie pracy (1.185, 1.188, 1.204, 1.229, 1.232, 1.262, 2.106);
• empatii i asertywności pracowników (1.175, 1.176, 1.183, 2.99, 2.103);
• przystosowania zawodowego (1.116, 1.122, 1.144, 1.154, 1.162, 1.236, 1.262, 2.77);
• wypalenia zawodowego pracowników (1.184, 1.203, 1.262, 2.113);
• relacji interpersonalnych w procesie pracy (1.262);
• ról pełnionych przez pracowników (1.103, 1.196, 1.262, 2.10, 2.74);
• rozwoju człowieka w procesie pracy (1.101, 1.165, 1.171, 1.193, 1.262, 2.64, 2.109);
• zwiększania potencjału intelektualnego pracowników i ich rozwoju w procesie edukacji ustawicznej (1.177, 1.193, 1.214);
• pracy jako wartości (1.195, 1.197, 1.262, 2.116);
• aktywności zawodowej człowieka w kontekście procesów emocjonalnych (1.179, 1.262);
• przemieszczania się zasobów pracy na rynku pracy – migracji zarobkowej (1.233, 2.129).

Wiele z wymienionych wyżej problemów pojawiających się w procesie pracy omówiłam w interdyscyplinarnej monografii pt.: Teoria pracy. Implikacje dla pedagogiki pracy. Zamieściłam w niej nowe autorskie koncepcje teoretyczne. Przeprowadzone analizy teoretyczne zostały wsparte badaniami empirycznymi, które potwierdziły przydatność proponowanych koncepcji.

Badania  procesu edukacyjnego zawarłam w pracach dotyczących:

• wykorzystania metod systemowych w zarządzaniu edukacją (1.19, 1.44, 1.66, 1.83, 1.85, 1.86, 1.89, 1.92, 1.115, 1.120, 1.120, 1.123, 1.126, 1.131, 1.134, 1.138, 1.143, 1.153, 1.155, 1.222, 1.231, 2.12, 2.21, 2.30, 2.34, 2.38, 2.43, 2.51, 2.52, 2.78, 2.79, 2.85,  2.89);
• analizy procesu kształcenia w kontekście samoregulacji i organizacji (1.39, 1.56, 1.117, 1.180, 2.27, 2.28, 2.33, 2.104);
• procesu kształcenia zindywidualizowanego ze względu na stałe indywidualne cechy osobowości ucznia (1.48, 1.49, 1.51, 1.55, 1.56, 1.60, 1.71, 1.85, 1.94, 1.123, 2.16, 2.39, 2.45, 2.46);
• mechanizmów i determinantów aktywności ucznia (1.141, 1.156, 1.160, 1.169, 1.170, 1.171, 1.173, 1.207, 1.221, 2.90, 2.91, 2.94, 2.95, 2.98, 2.100);
• zaspokajania potrzeb sterowniczych uczniów w procesach edukacyjnych (1.177, 1.198, 2.117);
• samosterowności ucznia (1.142, 1.146, 2.87);
• komunikowania się w procesie nauczania (1.186, 1.187, 1.189, 1.199, 1.220, 2.110, 2.111, 2.118);
• konfliktów interpersonalnych w procesie kształcenia (1.20, 1.55, 1.61, 1.62, 1.168, 2.8, 2.54, 2.96);
• problemów z zakresu orientacji szkolnej i zawodowej (1.21, 1.72, 1.91, 1.104, 1.208, 2.9, 2.72, 2.122);
• edukacji technicznej (1.46, 1.48, 1.50, 1.141, 1.142, 1.142, 1.160, 1.169, 1.178, 1.199, 1.207, 2.43, 2.45, 2.47, 2.48, 2.49, 2.53, 2.98, 2.118);
• humanistycznych aspekty edukacji (1.68, 1.76, 1.78, 1.82, 1.132, 1.140, 1.170, 2.65, 2.75, 2.84);
• doboru nauczyciela o cechach pożądanych w jego zawodzie (1.176, 1.183, 1.184, 1.199, 1.220, 1.262);
• rozwoju człowieka ukierunkowanego oddziaływaniami pedagogicznymi (1.65, 1.73, 1.75, 1.85, 1.101, 1.159, 1.160, 1.221, 1.171, 1.173, 1.193, 2.56, 2.64, 2.91).

Z zakresu  poradnictwa zawodowego przeprowadziłam badania, między innymi na temat:

• zadań i funkcji poradnictwa zawodowego ze względu na mechanizmy współczesnego rynku pracy (1.99, 1.104, 1.105, 1.106, 1.107, 1.112, 1.119, 1.158, 1.161, 1.192, 1.226, 1.227, 2.71, 2.72, 2.120, 2.150);
• problemów poradnictwa zawodowego jako procesu zindywidualizowanego ze względu na stałe indywidualne cechy osobowości (1.72, 1.91, 1.96, 1.99, 1.103, 1.109, 1.111; 1.113, 1.114, 1.122, 1.135, 1.137, 1.149, 1.154, 1.157, 1.158, 1.162, 1.182, 1.200, 1.223, 2.63, 2.76, 2.83, 2.88, 2.107, 2.108, 2,120);
• komunikowania się w procesie poradnictwa zawodowego (1.188);
• samosterowności klientów doradcy zawodowego (1.124, 1.125, 1.147, 1.148, 1.151, 2.80);
• powinności doradcy zawodowego i jego osobowości (1.148, 1.151, 1.167, 1.175, 2.80, 1.219).

Uważam, że mój  oryginalny wkład do nauki stanowią następujące opracowania teoretyczne:

• koncepcja stałych indywidualnych cech osobowości człowieka, pełniących funkcje predyspozycji zawodowych – opracowana na bazie teorii systemów  autonomicznych autorstwa Mariana Mazura oraz koncepcja wybór zawodu, ze względu na wartości tych cech;
• modele osobowości kierowników, prawników, nauczycieli oraz osób wykonujących inne zawody;
• koncepcja samoregulacji i organizacji w zarządzaniu;
• koncepcja indywidualizacji w procesie pracy i w procesie edukacyjnym;
• rygory metodologiczne teorii humanistycznych;
• koncepcja potrzeb sterowniczych człowieka zaspokajanych w procesie pracy i w procesie edukacyjnym;
• koncepcja relacji między organizacją a samoregulacją (czyli homeostazą indywidualną i społeczną) w  wyżej wymienionych procesach;
• koncepcja relacji interpersonalnych między uczestnikami procesu pracy i procesu edukacyjnego;
• koncepcja komunikowania się w procesie pracy i w procesie edukacyjnym;
• koncepcja przystosowania zawodowego i wypalenia zawodowego;
• koncepcja aktywności zawodowej człowieka w kontekście procesów umysłowych i emocjonalnych;
• koncepcja podmiotowości człowieka;
• koncepcja rozwoju jako homeostatycznej funkcji mechanizmu samoregulacji.

Opracowania teoretyczne wyżej wymienionych problemów pozwoliły mi na sformułowanie wielu hipotez. Badania empiryczne zweryfikowały wszystkie hipotezy, do których się odnosiły, a więc potwierdziły słuszność proponowanych koncepcji w ponad 80%.

Do najważniejszych osiągnięć w pracy naukowo-badawczej zastosowanych w praktyce po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanego zaliczam przede wszystkim badania pracowników dotyczące różnych aspektów ich funkcjonowania zawodowego oraz badania planów edukacyjno-zawodowych uczniów (osiągnięcia te omówiłam w punkcie 2 wykazu osiągnięć naukowo-badawczych zastosowanych w praktyce).

W publikacjach wydanych w Polsce cytowano moje prace ponad 150 razy, a w publikacjach zagranicznych ponad 70 razy – podaję tylko znane mi cytowania.

Po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanymi w latach 1998-2013 kierowałam czternastoma projektami badawczymi (zamieściłam je w wykazie zawierającym informacje o działalności organizacyjnej).

Jednocześnie uczestniczyłam w sześciu projektach współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, będących w trakcie realizacji: „Przedsiębiorcza Uczelnia”, „Społecznie Odpowiedzialna Uczelnia”, „Kuźnia Liderów – Szkoła Mentorów”, „Life Long Learning – edukacja przez całe życie”, „University Network for Innovation in Guidance”, „Nowe kwalifikacje – twórczy nauczyciel”. W ramach projektu „Kuźnia Liderów – Szkoła Mentorów” uzyskałam uprawnienia do szkolenia mentorów oraz prowadzenia zajęć dydaktycznych metodą mentoringu (od 1 października 2010 roku do końca czerwca 2012 roku prowadziłam zajęcia tą metodą), a także po ukończeniu dodatkowego szkolenia trenerskiego otrzymałam certyfikat trenera akademickiego potwierdzający posiadanie umiejętności trenerskich.

Od 2009 roku współpracuję z Katedrą Rynku Pracy Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach a od 2012 roku z Centrum Badań i Studiów nad Rynkiem Pracy tegoż uniwersytetu. Współpraca ta dotyczy między innymi problematyki funkcjonowania rynku pracy, procesu pracy, przemieszczania się zasobów pracy na rynku pracy (1.234, 1.235, 1.249, 1.250, 2.129, 2.132, 2.150).

Do znaczących osiągnięć w pracy dydaktycznej zaliczam aktywną formę prowadzenia zająć dydaktycznych oraz nowatorstwo prowadzonych wykładów, polegające na prezentowaniu własnych koncepcji dotyczących omawianych problemów. Potwierdzeniem osiągnięć w zakresie kształcenia młodych pracowników naukowych jest między innymi pełnienie funkcji promotora w trzech zakończonych przewodach doktorskich (szczegółowe dane na ten temat zamieściłam w  wykazie informacji na temat osiągnięć dydaktycznych).

Wielokrotnie byłam zapraszana do wygłoszenia referatów plenarnych na zagranicznych międzynarodowych konferencjach naukowych (2.54, 2.56, 2.61, 2.62, 2.63, 2.65, 2.71, 2.72, 2.75, 2.81, 2.83, 2.84, 2.107, 2.113, 2.114) oraz zapraszana do napisania artykułów monograficznych w uznanych zagranicznych czasopismach i wydawnictwach książkowych o zasięgu międzynarodowym (1.91, 1.92, 1.105, 1.132, 1.134, 1.135, 1.137, 1.152, 1.154, 1.158, 1.163, 1.165, 1.191, 1.201).

Od 1997 roku, tzn. od chwili uzyskania stopnia doktora habilitowanego, otrzymywałam każdego roku nagrodę rektora I albo II stopnia za osiągnięcia w pracy naukowej (dotyczy to wszystkich lat, w których nagrody te były przyznawane).

W okresowych ocenach dokonywanych co cztery lata, a ostatnio co dwa lata, przez Zespół Oceniający Wyższej Szkoły Pedagogicznej, a następnie Akademii im. J. Długosza w Częstochowie uzyskiwałam oceny wyróżniające.