Podczas pracy na Politechnice Częstochowskiej (w latach 1968-1990) moja działalność naukowa koncentrowała się głównie na zagadnieniach technicznych. Wieloletnie, liczne i bliskie kontakty z przedsiębiorstwami (najważniejsze z wdrożonych w przemyśle opracowań zamieściłam w punkcie 1 wykazu osiągnięć naukowo-badawczych zastosowanych w praktyce) utwierdziły mnie w przekonaniu, że nawet najlepsze rozwiązania techniczne nie muszą przynieść oczekiwanego efektu z powodu problemów związanych z czynnikiem ludzkim. Ze względu na dużą zawodność systemu człowiek – urządzenie techniczne podjęłam badania tego systemu. Chociaż technicy wiedzą w zasadzie wszystko o podsystemie urządzenie techniczne, gdyż sami go projektują i wykonują – stosując wytworzone przez siebie materiały, to jednak system, w którym człowiek współdziała z tym urządzeniem cechuje duży stopień nieprzewidywalności, wynikający z niedostatecznej znajomości podsystemu człowiek. Podwyższenie stopnia przewidywalności systemu człowiek – urządzenie techniczne, zwiększające niezawodność jego funkcjonowania, jest więc możliwe głównie dzięki lepszemu poznaniu podsystemu człowiek, jego właściwości i mechanizmów funkcjonowania. Moje prace z tamtego okresu dotyczące systemu człowiek – urządzenie techniczne były wynikiem współpracy z Sekcją Podstaw Eksploatacji Komitetu Budowy Maszyn PAN, z Instytutem Maszyn Roboczych Politechniki Poznańskiej oraz z Polskim Towarzystwem Cybernetycznym. Specjaliści z wymienionych jednostek naukowych, dążący do zwiększenia stopnia niezawodności systemu człowiek – urządzenie techniczne wielokrotnie zapraszali do współpracy humanistów, głównie psychologów. Wobec braku pozytywnych efektów tej współpracy, braku „wspólnego języka” zwrócili się do mnie, jako przedstawiciela nauk ścisłych, mówiącego o człowieka tym samym co oni – językiem systemowym, z propozycją współpracy. Zaowocowała ona wieloma publikacjami i wystąpieniami konferencyjnymi (m.in.: 1.28, 1.31, 1.33, 1.36, 2.15, 2.19, 2.25, 2.26) [1].
Za oryginalny wkład do nauki uważam prace z tego okresu znajdujące się na pograniczu techniki i humanistyki, dotyczące eksploatacji systemów socjotechnicznych, a więc zagadnień związanych z funkcjonowaniem systemu człowiek – urządzenie techniczne, szczególnie opracowania zawierające analizę przewidywalności tego systemu w zakresie reagowania człowieka na bodźce docierające z otoczenia oraz na komunikaty dochodzące od podsystemu urządzenie techniczne, a także opracowania prezentujące sposób określania przewidywalności tego systemu oraz zawierające analizę obiegów korelacyjnych człowieka i urządzenia technicznego, wówczas, gdy podsystemy te są ze sobą sprzężone.
Ponieważ w dziedzinie techniki: podejście systemowe, analiza i metody systemowe oraz najnowsze koncepcje cybernetyczne obowiązywały wszystkich naukowców – na bieżąco prowadziłam badania literaturowe na ten temat. Wówczas natrafiłam na koncepcje i teorie możliwe do zastosowania w naukach humanistycznych w odniesieniu do człowieka i jego funkcjonowania. Koncepcje te i teorie, jako, że zawierają twierdzenia i ich poprawnie przeprowadzone dowody, gwarantują prawidłowość dalszego postępowania badawczego. Zaczęłam je stosować, jako skuteczne narzędzie pomagające w rozwiązaniu problemów człowieka w różnych obszarach działalności, między innymi w procesie pracy, w zarządzaniu i w edukacji.
Ze względu na fakt, że niezmiernie ważne dla efektywnego funkcjonowania przedsiębiorstw produkcyjnych jest prawidłowe zarządzanie, w okresie zatrudnienia na Politechnice zajęłam się, między innymi takimi zagadnieniami jak: znaczenie homeostazy w zarządzaniu, funkcjonowanie człowieka w przedsiębiorstwie i pełnione przez niego role, organizowanie zespołów pracowniczych oraz rozwiązywanie problemów kadrowych (1.18, 1.27, 1.28, 1.30, 1.37, 1.40, 1.54, 1.56, 2.5, 2.19, 2.20, 2.22, 2.24, 2.28, 2.31, 2.33). Wyniki studiów teoretycznych dotyczących zarządzania zasobami ludzkimi zaprezentowałam w monografii wydanej w 1990 roku zatytułowanej: Funkcje względnie stałych właściwości sterowniczych człowieka w zarządzaniu (1.54). Znaczeniu cech osobowości uczniów w procesie kształcenia, które pełnią funkcje właściwości sterowniczych poświęciłam monografię pod tytułem: Znaczenie niekształtowalnych cech osobowości człowieka w procesie kształcenia przedzawodowego (1.55). W kolejnej monografii wydanej na przełomie 1996 i 1997 roku zatytułowanej: Mechanizmy samoregulacji w systemie kształcenia (1.56), omówiłam w aspekcie samoregulacji najważniejsze problemy występujące w procesie kształcenia, przede wszystkim indywidualizację i rozwój uczniów w tym procesie.
Kolejnym nurtem moich zainteresowań były problemy nauki i naukowców oraz struktury społeczeństwa, prace z tego zakresu opublikowałam między innymi w miesięczniku „Życie Szkoły Wyższej” (1.34, 1.35) oraz w kwartalniku naukowym „Postępy Cybernetyki” (1.25, 1.26, 1.32), zagadnienia te referowałam również na konferencjach (2.1, 2.4, 2.6, 2.10, 2.35).
Już wówczas zainteresowania naukowe koncentrowałam na procesach edukacyjnych, dzięki którym przyszli pracownicy mogą uzyskać odpowiednie przygotowanie do pracy. Stosując podejście systemowe zajęłam się analizą problemów pojawiających się w tych procesach. Na ten temat do 1990 roku opublikowałam 8 artykułów (1.19, 1.20, 1.21, 1.23, 1.29, 1.35, 1.38, 1.41) oraz na 9 konferencjach wygłaszałam referaty (2.8, 2.9, 2.12, 2.16, 2.21, 2.27, 2.29, 2.30, 2.33).
W latach od 1987 do 1992 brałam udział w pracach różnych gremiów, dotyczących czynnika ludzkiego, wiązało się to z uczestnictwem w:
Rozprawa habilitacyjna pt.: „Struktura, treść i funkcje stałych indywidualnych cech osobowości uczniów w procesie nauczania i wychowania przedzawodowego” (tytuł
w oryginale: „Структура, змiст i функцiї сталих iндивiдуальних якостей учня у процесi допрофесiйного навчання i виховання”), której obrona odbyła się w Instytucie Pedagogiki i Psychologii Kształcenia Zawodowego Akademii Nauk Pedagogicznych Ukrainy w Kijowie w 1997 roku, zapoczątkowała moją współpracę z naukowcami i instytucjami naukowymi Ukrainy, dla których podejście systemowe do rozwiązywanych problemów jest niekwestionowanym przez nikogo wymogiem i warunkiem, zarówno w pracach doktorskich, jak i habilitacyjnych z dziedziny nauk humanistycznych, w przeciwieństwie do polskich naukowców z tej dziedziny, których zdecydowana większość nie uznaje tego podejścia (formy i zakres tej współpracy udokumentowałam w załączniku zawierającym informacje o współpracy z instytucjami, organizacjami i towarzystwami naukowymi w kraju i za granicą).
Od chwili rozpoczęcia w 1990 roku pracy w uczelni humanistycznej (Wyższej Szkole Pedagogicznej w Częstochowie, przekształconej w 2004 roku w Akademię im. Jana Długosza) głównymi obszarami moich zainteresowań naukowych w dziedzinie nauk humanistycznych są procesy: edukacyjny, pracy i poradnictwa zawodowego. Badania teoretyczne tych procesów mają charakter studiów interdyscyplinarnych, opierających się między innymi na wiedzy z dziedziny: pedagogiki, psychologii, socjologii, zarządzania, cybernetyki.
Mój dorobek naukowy z dziedziny nauk humanistycznych obejmuje łącznie 4 monografie, 250 publikacji, 19 prac pod redakcją i współredakcją, udział w 154 konferencjach naukowych:
Badania dotyczące czynnika ludzkiego w zarządzaniu przedstawiłam w opracowaniach dotyczących między innymi:
Badania z zakresu pedagogiki pracy przedstawiłam w opracowaniach dotyczących między innymi:
Wiele z wymienionych wyżej problemów pojawiających się w procesie pracy omówiłam w interdyscyplinarnej monografii pt.: Teoria pracy. Implikacje dla pedagogiki pracy. Zamieściłam w niej nowe autorskie koncepcje teoretyczne. Przeprowadzone analizy teoretyczne zostały wsparte badaniami empirycznymi, które potwierdziły przydatność proponowanych koncepcji.
Badania procesu edukacyjnego zawarłam w pracach dotyczących:
Z zakresu poradnictwa zawodowego przeprowadziłam badania, między innymi na temat:
Uważam, że mój oryginalny wkład do nauki stanowią następujące opracowania teoretyczne:
Opracowania teoretyczne wyżej wymienionych problemów pozwoliły mi na sformułowanie wielu hipotez. Badania empiryczne zweryfikowały wszystkie hipotezy, do których się odnosiły, a więc potwierdziły słuszność proponowanych koncepcji w ponad 80%.
Do najważniejszych osiągnięć w pracy naukowo-badawczej zastosowanych w praktyce po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanego zaliczam przede wszystkim badania pracowników dotyczące różnych aspektów ich funkcjonowania zawodowego oraz badania planów edukacyjno-zawodowych uczniów (osiągnięcia te omówiłam w punkcie 2 wykazu osiągnięć naukowo-badawczych zastosowanych w praktyce).
W publikacjach wydanych w Polsce cytowano moje prace ponad 150 razy, a w publikacjach zagranicznych ponad 70 razy – podaję tylko znane mi cytowania.
Po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanymi w latach 1998-2013 kierowałam czternastoma projektami badawczymi (zamieściłam je w wykazie zawierającym informacje o działalności organizacyjnej).
Jednocześnie uczestniczyłam w sześciu projektach współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, będących w trakcie realizacji: „Przedsiębiorcza Uczelnia”, „Społecznie Odpowiedzialna Uczelnia”, „Kuźnia Liderów – Szkoła Mentorów”, „Life Long Learning – edukacja przez całe życie”, „University Network for Innovation in Guidance”, „Nowe kwalifikacje – twórczy nauczyciel”. W ramach projektu „Kuźnia Liderów – Szkoła Mentorów” uzyskałam uprawnienia do szkolenia mentorów oraz prowadzenia zajęć dydaktycznych metodą mentoringu (od 1 października 2010 roku do końca czerwca 2012 roku prowadziłam zajęcia tą metodą), a także po ukończeniu dodatkowego szkolenia trenerskiego otrzymałam certyfikat trenera akademickiego potwierdzający posiadanie umiejętności trenerskich.
Od 2009 roku współpracuję z Katedrą Rynku Pracy Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach a od 2012 roku z Centrum Badań i Studiów nad Rynkiem Pracy tegoż uniwersytetu. Współpraca ta dotyczy między innymi problematyki funkcjonowania rynku pracy, procesu pracy, przemieszczania się zasobów pracy na rynku pracy (1.234, 1.235, 1.249, 1.250, 2.129, 2.132, 2.150).
Do znaczących osiągnięć w pracy dydaktycznej zaliczam aktywną formę prowadzenia zająć dydaktycznych oraz nowatorstwo prowadzonych wykładów, polegające na prezentowaniu własnych koncepcji dotyczących omawianych problemów. Potwierdzeniem osiągnięć w zakresie kształcenia młodych pracowników naukowych jest między innymi pełnienie funkcji promotora w trzech zakończonych przewodach doktorskich (szczegółowe dane na ten temat zamieściłam w wykazie informacji na temat osiągnięć dydaktycznych).
Wielokrotnie byłam zapraszana do wygłoszenia referatów plenarnych na zagranicznych międzynarodowych konferencjach naukowych (2.54, 2.56, 2.61, 2.62, 2.63, 2.65, 2.71, 2.72, 2.75, 2.81, 2.83, 2.84, 2.107, 2.113, 2.114) oraz zapraszana do napisania artykułów monograficznych w uznanych zagranicznych czasopismach i wydawnictwach książkowych o zasięgu międzynarodowym (1.91, 1.92, 1.105, 1.132, 1.134, 1.135, 1.137, 1.152, 1.154, 1.158, 1.163, 1.165, 1.191, 1.201).
Od 1997 roku, tzn. od chwili uzyskania stopnia doktora habilitowanego, otrzymywałam każdego roku nagrodę rektora I albo II stopnia za osiągnięcia w pracy naukowej (dotyczy to wszystkich lat, w których nagrody te były przyznawane).
W okresowych ocenach dokonywanych co cztery lata, a ostatnio co dwa lata, przez Zespół Oceniający Wyższej Szkoły Pedagogicznej, a następnie Akademii im. J. Długosza w Częstochowie uzyskiwałam oceny wyróżniające.
[1] Numery podane w nawiasach oznaczają publikacje i konferencje zamieszczone w wykazie publikacji i konferencji (1 oznacza, że jest to publikacja, 2 – że jest to konferencja).