60. CZYM JEST PODMIOTOWOŚĆ CZŁOWIEKA?

CZYM JEST PODMIOTOWOŚĆ CZŁOWIEKA?– rozważania z punktu widzenia cybernetycznej teorii systemów autonomicznych profesora Mariana Mazura (19 grudnia 2014 r.)

IDEA PODMIOTOWOŚCI wywodzi się z psychologii humanistycznej. W koncepcjach humanistycznych człowiek traktowany jest jako integralna całość, podmiot autonomiczny, jednostka wewnątrzsterowalna, samodzielna, aktywna i twórcza, zdolna do: rozpoznawania swoich potrzeb, decydowania o sobie, indywidualnego konstruktywnego rozwoju oraz kierowania własnym życiem. Psychologowie humanistyczni uważają, że istnieje konieczność holistycznego i personalistycznego podejścia do człowieka jako osoby wolnej i odpowiedzialnej, posiadającej zdolność samorealizowania, aktualizowania i uniezależniania się od wpływów otoczenia, której podmiotowość wyraża się w dążeniu do spontanicznej aktywności własnej, twórczego rozwoju osobowości, samookreślania się, samorealizacji i autokreacji.

Z wizji człowieka proponowanej przez psychologię humanistyczną wynika, że sytuacja, w której się znajduje powinna stwarzać warunki umożliwiające mu:

• pełny indywidualny rozwój;

• zaspokajanie indywidualnych potrzeb;

• wyzwalanie wszechstronnej podmiotowej aktywności w myśleniu i działaniu;

• samorealizację przez autokreację własnej osobowości i aktualizację swych możliwości w działaniu;

• akceptację i samoakceptację, samopoznanie;

• stałe doskonalenie się, twórcze poszukiwania;

• wykorzystanie własnych predyspozycji w realizacji swego scenariusza zawodowego;

• poprawne kształtowanie stosunków interpersonalnych;

• przystosowanie do zmieniającego się otoczenia.

Powyższe postulaty psychologów humanistycznych wobec braku „zaplecza” teoretycznego, uzasadniającego ich słuszność, stanowią jedynie szlachetne idee i piękne myśli filozoficzne, które naukowo można uzasadnić analizując człowieka i jego funkcjonowanie z punktu widzenia cybernetycznej teorii systemów autonomicznych Mariana Mazura. Teoria ta pozwala na określenie granic, po przekroczeniu których docierające do człowieka oddziaływania naruszają jego podmiotowości.

Stałe indywidualne cechy osobowości w dziedzinie funkcji intelektualnych stanowią wewnętrzne bariery, dzięki którym człowiek sprzeciwia się bodźcom niewłaściwym dla niego ze względy na wartości PRZETWARZALNOŚCI i ODTWARZALNOŚCI oraz rodzaj posiadanego TALENTU. Człowiek dzięki tym cechom dokonuje selekcji docierających do niego informacji, przetwarzając chętnie i skutecznie odpowiednie dla siebie informacje, których ilość i rodzaj są właściwe ze względu na wartości tych jego cech. Sytuacja dostarczająca tego rodzaju informacji, stwarza optymalne warunki dla wzrostu poczucia własnej podmiotowości.

Poczucie podmiotowości człowieka zależy również od stałych indywidualnych cech osobowości w dziedzinie stosunków interpersonalnych: EMISYJNOŚCI, TOLERANCJI i PODATNOŚCI.

• Podmiotowości człowieka, będącego w relacji z innymi ludźmi mogą zagrażać ludzie nietolerancyjni i niepodatni, tzn. tacy, u których tolerancja i podatności są małe. Mała tolerancja i mała podatność człowieka zmniejszają poczucie jego podmiotowości, jednocześnie stanowią barierę na drodze wzrostu poczucia podmiotowości u osób, będących z nim w relacji.

• Ludzie nietolerancyjni i podatni oraz tolerancyjni i niepodatni mogą ograniczać wzrost podmiotowości osób będących z nimi w relacji.

• Jedynie ludzie tolerancyjni i podatni (o dużej tolerancji i dużej podatności) w zasadzie nie zagrażają niczyjej podmiotowości. Przy sprzyjających warunkach zewnętrznych, mogą osiągnąć wysoki poziom własnej podmiotowości, są też w stanie skutecznie stymulować jej wzrost u innych osób, gdyż akceptują szeroką gamę ludzkich zachowań, przez co nie stwarzają barier w procesie wzrostu ich podmiotowości.

• Z wartości emisyjności człowieka wynikają jego motywacje, pragnienia i dążenia, wówczas gdy ma możliwość ich realizacji – wzrasta u niego poczucie podmiotowości.

Odczuwaniu podmiotowości towarzyszy poczucie wolności i godności. Przy czym:

• Obrona WŁASNEJ WOLNOŚCI jest dążeniem wynikającym z tolerancji człowieka, wówczas, gdy człowiek jest pozbawiony bodźców i uniemożliwione ma reakcje w zakresie jego tolerancji – odczuwa to, jako naruszenie własnej wolności.

• Obrona WŁASNEJ GODNOŚCI wyłania się z podatności, wówczas, gdy są mu narzucone bodźce i wymuszone są na nim reakcje w zakresie jego podatności – odczuwa to, jako naruszenie własnej godności.

Człowiek mający poczucie własnej wolności, stara się za wszelką cenę nie pozwolić, by ograniczano mu działania zgodne z wartościami jego stałych indywidualnych cech osobowości. W obronie własnej godności usiłuje nie dopuścić, by przymuszano go do czynności niezgodnych z wartościami tych cech.

JEŚLI DO CZŁOWIEKA DOCIERAJĄ BODŹCE ZGODNE Z WARTOŚCIAMI JEGO WSZYSTKICH STAŁYCH INDYWIDUALNYCH CECH OSOBOWOŚCI, ODCZUWA ON WZROST POCZUCIA PODMIOTOWOŚCI.